اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات (کتاب)
إثْباتُ الهُداة بِالنُّصوص وَ المُعْجِزات تألیف محدث شیعه، شیخ حر عاملی (متوفای ۱۱۰۴ق) است. این کتاب در شرح حال و اثبات امامت و ولایت معصومین از طریق روایت‌های وارده و معجزات صادره از آنان است. مؤلف در ۳۵ فصل ساختار کتاب را تشکیل داده که هر فصل، دارای ابوابی است.
درباره مؤلف
محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین معروف به شیخ حُرّ عاملی از دانشمندان، محدثان و فقهای امامیه در قرن یازدهم هجری و صاحب تألیفات گرانقدر و صاحب اثر گرانبهای «وسائل الشیعه» است. شیخ حر به «صاحب وسائل» نیز شهرت دارد. وی در شهر مشهد درگذشت و آرامگاهش در حرم رضوی است.
موضوع کتاب
موضوع کتاب بیان احادیثی است که دلالت بر نبوت پیامبر اکرم(ص) و امامت ائمه اطهار(ع) کرده و همچنین معجزات و کرامات آنان را در بر دارد. آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: تألیف کتاب در سال ۱۰۹۶ق پایان یافته است.
انگیزه نگارش
شیخ حرّ عاملی چون کتابی را که در این باب کافی باشد و آنچه را که عقلا به گردآوری‌اش علاقمند باشند، دست نیافته و متوجه گردیده پراکندگی این مطالب به گونه‌ای بوده که اگر کسی بخواهد بر آنها آگاهی یابد، نیازمند صرف وقت زیادی است، لذا دست به تألیف این کتاب زد.
روش تألیف
مؤلف به دلیل گرایش اخباری به همه روایات به دیده قبول نگریسته و هر روایتی که در منابع قدیم شیعه بوده جمع آوری نموده و جز توضیحات معمولی، از نقد و بررسی آنها سخنی نگفته است. همین موضوع موجب آسیب پذیری این اثر همانند دیگر آثار مشابه در مناقب و مثالب است. توضیحات مؤلف به شیوه کتاب دیگرش وسایل است و غالباً توضیح می‌دهد که شبیه این روایت در فلان باب نیز آمده یا خواهد آمد. شیخ حر مأخذ هر خبر را به طور دقیق در آغاز آن خبر بیان کرده و سند آن را هم آورده است.
محتوای کتاب
کتاب «إثبات الهداة» به ۳۵ باب تقسیم شده است:
- باب اول تا پنجم کلیاتی در حجیت نقل و مباحثی پیرامون اخبار و روایات معصومین است.
- باب ششم و هفتم به نصوص عامه نبوت و امامت می‌پردازد.
- باب هشتم و نهم اخبار دال بر نبوت پیامبر (ص) و معجزات ایشان است.
- از باب ۱۰ تا ۳۴ به اخبار امامت و معجزات هر یک از ائمه اختصاص دارد و باب ۳۵ در رد غلو است.
مؤلف هر باب را به فصل‌های متعددی تقسیم کرده و هر فصل را به احادیث یک کتاب اختصاص داده است. نویسنده در مقدمه کتاب دوازده مطلب را تحت عنوان فائده آورده و در آنها به بیان اموری مختلفی پرداخته است مانند: وجوب نبوت و امامت وخالی نبودن زمین از پیامبر و امام، بیان اقسام مختلف معجزه مانند دادن خبرهای غیبی، زنده ساختن مردگان، مستجاب شدن دعاها و... و تفاوت معجزه با سحر وکهانت و شعبده و مانند آنها. نقل مناقب اهلبیت (ع) در کتب اهل سنت و متواتر بودن مناقبشان و... نخستین مطلب کتاب در باب اول پس از مقدمات بیان این مطلب بدیهی وعقلی است که برای اثبات حجیت نقل باید به عقل عمل کرد. نخستین روایت در این باب از امام صادق(ع) است که فرمودچون خداوند، عقل را آفرید از او بازپرسی کرد، به او گفت: پیش آی! پیش آمد. گفت: بازگرد. بازگشت. فرمود: به عزت و جلالم سوگند، مخلوقی را که از تو به پیشم محبوب‌تر باشد نیافریدم. و تو را تنها به کسانی که دوستشان دارم به طور کامل دادم. همانا امر و نهی و کیفر و پاداشم متوجه توست.روایت پایانی کتاب(باب ۳۵ فصل۲۴) مربوط به برخورد امیرالمؤمنین (ع) با عبدالله بن سبا است که ادعای نبوت داشت و امام را خدا می‌دانست امام او را فراخواند و به او یادآور شد که شیطان او را تسخیر کرده است و توبه‌اش داد و حبسش کرد وسه روز مهلتش داد و چون دست از سخنش برنداشت امام او را با آتش سوزاند.
منابع کتاب
منابع وی عبارت‌اند از تمامی کتب روایی مهم شیعه از آغاز تا دوره مؤلف؛ مانند: کافی، بصائر، کفایة الاثر، الخرائج و الجرائح، کتب مختلف شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن طاووس، عمادالدین طبری، طبرسی و تفاسیری چون تفسیر قمی.
با این حال وی از کتب اهل سنت غفلت نکرده و بخشی از مباحث خود را به نقل از آنان اختصاص داده تا نبوت و امامت و معجزات معصومین را از آن کتاب‌ها نیز اثبات نماید.
تعداد روایات
به گفته خود مؤلف ذیل شرح حالش در کتاب امل الآمل، در این مجموعه (اثبات الهداة) ۲۰۰۰۰ روایت از نزدیک به ۲۰۰ کتاب به طور مستقیم و ۲۵۰ کتاب به صورت باواسطه نقل کرده است. وی می‌گوید: از میان کتبی که مستقیماً از آنها نقل کرده، ۱۴۲ کتاب شیعی و ۲۴ اثر غیرشیعی است. علاوه بر این کتب، تعداد ۴۳۹ کتاب است که مؤلف در لابلای اسناد از آنها نام برده و نقل کرده است. او همچنین می‌نویسد: سعی کرده در حد امکان از تکرار روایات خودداری کند.
نسخه و چاپ کتاب
بنا بر نقل مؤلف، وی اصل این کتاب را در دو جلد تنظیم کرده، ولی چاپ فعلی در پنج جلد عرضه شده است. این کتاب توسط مؤسسة الاعلمی للمطبوعات در بیروت به سال ۱۴۲۵ق منتشر شده است.
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۱، ص۱۱۲.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۷.
- ↑ ، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۰-۳۲.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۲-۶۰.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۶۱.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۶۱.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۴۰۳.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۴۳.
- ↑ هر چند گزارش‌های متعدد و مشابهی در منابع روایی و تاریخی در این زمینه آمده است ولی دلیل محکمی بر اصل ماجرا و یا زنده سوزاندن افرادی مانند عبدالله سبا وجود ندارد و برفرض تحقق چنین ماجرایی؛ این احتمال وجود دارد که به جهت عبرت دیگران پس از کشته شدن بدنشان سوزانده شده باشد.
منابع
- حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، بغداد، مکتبة الأندلس، بی‌تا.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت،دار الاضواء.
- اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ش.
- کتابهای فضایل اهلبیت
- آثار شیخ حر عاملی
- کتابهای کلامی شیعه قرن ۱۱ (قمری)
- کتابهای کلامی (عربی)